La scriture Cherokee a è un silabari inventât da Sequoyah par scrivi la lenghe Cherokee intal an 1819. La sô invenzion a è particolarmentri interessant, pal fat che Sequoyah, devant di inventâle, nol saveve ne lei ne scrivi.

Il Silabari cambie

Invenzion cambie

 
Cualchi caratar dal silabari di Sequoyah
 
Sequoyah, l'inventôr de scriture cherokee

Intor al 1809, impressionât dai "sfueis che a fevelin " dal lengaç scrit dai blancs, Sequoyah al tacà a lavorâ par meti dongje un sisteme par scrivi la lenghe cherokee. I siei prins esperiments ai forin cun pitograms/ideograms, ma bielplan chest sisteme al si trasformà in chel di un silabari: venastâi che te scriture cherokee ogni simbul al rapresente une silabe, e no un sôl foneme. Cualchidun dai caratars al somee cetant a chei dal alfabet latin , ma la lôr leture a è dal dut diferent (par esempli, la forme che par cherokee si la lei /a/ a è scrite tantche la nestre D), pal fat che Sequayah al cjapà ad esempli une scriture – l’alfabet latin – che nol ere bon di lei Il lavôr di Sequoyah al durà 12 agn, e il so prodot al si slargjà cuntune sveltece impressionant: intor al 1824, la maiorance dai Cherokees ai vevin imparât a lei e scrivi tal lôr lengaç.[1]

Descrizion cambie

Ogni caratar al rapresente une silabe, come in tai kana gjaponês o inte scriture lineâr B. I prins cinc caratars a rapresentin lis vocâls isoladis; a vegnin daûr i caratars pa lis silabis combinadis di consonants e vocâls. L’ordin di leture al è de çampe a drete, e dal alt viers il bas.

Vocâls →
Consonants ↓
a
[a]~[ə]
e
[e]~[ɛ]
i
[i]~[ɪ]
o
[o]~[ɔ]
u
[u]~[ʊ]
v
[ə̃]
Ꭰꭰ a Ꭱꭱ e Ꭲꭲ i Ꭳꭳ o Ꭴꭴ u Ꭵꭵ v
g
[ɡ]
Ꭶꭶ ga Ꭷꭷ ka Ꭸꭸ ge Ꭹꭹ gi Ꭺꭺ go Ꭻꭻ gu Ꭼꭼ gv
h
[h]
Ꭽꭽ ha Ꭾꭾ he Ꭿꭿ hi Ꮀꮀ ho Ꮁꮁ hu Ꮂꮂ hv
l
[l]
Ꮃꮃ la Ꮄꮄ le Ꮅꮅ li Ꮆꮆ lo Ꮇꮇ lu Ꮈꮈ lv
m
[m]
Ꮉꮉ ma Ꮊꮊ me Ꮋꮋ mi Ꮌꮌ mo Ꮍꮍ mu
n
[n]
Ꮎꮎ na Ꮐꮐ nah Ꮏꮏ hna Ꮑꮑ ne Ꮒꮒ ni Ꮓꮓ no Ꮔꮔ nu Ꮕꮕ nv
qu
[kʰw]
Ꮖꮖ qua Ꮗꮗ que Ꮘꮘ qui Ꮙꮙ quo Ꮚꮚ quu Ꮛꮛ quv
s
[s]
Ꮝꮝ s Ꮜꮜ sa Ꮞꮞ se Ꮟꮟ si Ꮠꮠ so Ꮡꮡ su Ꮢꮢ sv
d/t
[d]/[t]
Ꮣꮣ da Ꮤꮤ ta Ꮥꮥ de Ꮦꮦ te Ꮧꮧ di Ꮨꮨ ti Ꮩꮩ do Ꮪꮪ du Ꮫꮫ dv
tl
[t͡ɬ]
Ꮬꮬ dla Ꮭꮭ tla Ꮮꮮ tle Ꮯꮯ tli Ꮰꮰ tlo Ꮱꮱ tlu Ꮲꮲ tlv
ts
[t͡s]~[d͡ʒ]
Ꮳꮳ tsa Ꮴꮴ tse Ꮵꮵ tsi Ꮶꮶ tso Ꮷꮷ tsu Ꮸꮸ tsv
w
[ɰ]
Ꮹꮹ wa Ꮺꮺ we Ꮻꮻ wi Ꮼꮼ wo Ꮽꮽ wu Ꮾꮾ wv
y
[j]
Ꮿꮿ ya Ᏸᏸ ye Ᏹᏹ yi Ᏺᏺ yo Ᏻᏻ yu Ᏼᏼ yv

Mentri che in altris lenghis, tantche il furlan la presince di desinis di miârs di silabis e impaçarès un grum une scriture silabiche, il fat che la lenghe cherokee e proviôt un numar plui scjars di silabis al rint pussibil cheste maniere di scrivile, ancje se cun cualchi fastidi che o viodarìn plui sot. L’ordin dai simbui e ancje il lôr aspiet a son stâts mudâts in tes primis disinis di agns, soredut pe influence dai missionaris, che a cirivin di assimilâ i natîfs. A’nd’è cualchi particolaritât inte maniere che cheste scriture a spiegle la lenghe cherokee. Par esempli, lis silabis che a comencin cun /ɡ/ a son scritis compagnis di chês che a comencin cun /k/, siben che chês che a tachin cun /d/ a son scritis in mût diferent di che a tachin cun /t/. Cundiplui, la scriture origjinarie no diferenzie lis vocâls lungjis di chês curtis, e par chest i scrits specialistics di vuê ai àn zontât une liniute pes vocâls lungjis. E ancje a mancje la distinzion des silabis che a finissin cun “h” o cul stop glotâl. Cussì, il caratar, al è doprât par scrivi su in su:dali, che al sarès il numar 'sîs' (ᏑᏓᎵ), ma il stes caratar al pues jessi let suh, par esempli te peraule suhdi, 'fishhook' (ᏑᏗ). Pes silabis che a finissin cuntune consonant divierse da s, h, a si dopre une silabe cuntune vocâl mude. Par esempli, ᏧᎾᏍᏗ (tsu-na-s-di) si lei ju:nsdi, venastâi 'piçul'. Ns in chest câs al ven scrit ᎾᏍ /nas/. La vocâl /a/ a è trascrite ma no pronunziade.

Storie cambie

Il silabari al vè un sucès grandonon e al fo doprât par desinis di agns par stampâ il Cherokee Phoenix, un gjornâl in lenghe cherokee, par letaris, diaris e recipis medichis. Al è ancjemò doprât vuê, massime intes glesiis, ancje se i programs di scuele pe lenghe cherokee a doprin l’alfabet latin. A esist une Wikipedia che e dopre cheste scriture.

Influence pussibil sul silabari liberian Vai cambie

Al è pussibil che il silabari cherokee al sedi stât un model pe scriture Vai, començât a doprâ in Liberie intôr 1832/33. Un cherokee emigrât in Liberie, Austin Curtis, e maridât intune impuartante famee Vai al divignì un impuartant capo dal popul Vai. E vadì che nol è un câs se la "scrite suntune cjase" che e puartà l’atenzion dal mont su l’esistence de scriture Vai a ere propit su la cjase di Curtis.

Rapresentazion pai ordenadôrs cambie

La scriture cherokee a è rapresentade in Unicode, intes posizions da U+13A0 a U+13FD e da U+AB70 a U+ABFF.

  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
13A
13B
13C
13D
13E
13F        
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
AB7 ꭿ
AB8
AB9
ABA
ABB ꮿ

Par cjatâ i caratars (par inglês fonts) cherokee:

Bibliografie cambie

  • Bender, Margaret. 2002. Signs of Cherokee Culture: Sequoyah's Syllabary in Eastern Cherokee Life. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
  • Bender, Margaret. 2008. Indexicality, voice, and context in the distribution of Cherokee scripts. International Journal of the Sociology of Language 192:91-104.
  • Cherokee Language and Culture (Firm). ([200-]). Cherokee syllabary. Tulsa, OK: Cherokee Language and Culture.
  • Cowan, A. (1981). Cherokee syllabary primer. Park Hill, OK: Cross-Cultural Education Center.
  • Daniels, Peter T; Bright William. 1996. The World's Writing Systems. New York: Oxford University Press. pp.587-592.
  • Foley, Lawrence. Phonological Variation in Western Cherokee. New York: Garland Publishing, Inc. 1980.
  • Scancarelli, Janine. 2005. "Cherokee." Native Languages of the Southeastern United States. Edited by Heather K Hardy and Janine Scancarelli, 351-384.Bloomington: Nebraska Press.
  • Tuchscherer, Konrad 2002 (with P.E.H. Hair). "Cherokee and West Africa: Examining the Origins of the Vai Script," History in Africa, 29, pp. 427-486.
  • Walker, Willard and James Sarbaugh. 1993. The Early History of the Cherokee Syllabary. Ethnohistory 40.1: 70-94.

Leams esternis cambie

 
Vichipedie
E esist ancje une edizion par Cherokee de Vichipedie


  1. Erôr te funzion Cite: Errore nell'uso del marcatore <ref>: non è stato indicato alcun testo per il marcatore WS