L'Ebraisim e je la religjon dal popul ebraic, cun plui di 15 milions di crodints (dâts dal 2006). Secont il sô pinsîr, daspò de creazion dal mont, Diu al à stabilît un pat cul popul ebraic e ur à rivelât i siei comandaments cun lis taulis da la Torah (Leç). Lis pratichis religjosis ebraichis a son leadis al studi e a la osservance di chei comandaments.

Stele di David, simbul dal Ebraisim

I Ebreus a considerin come libris sacris cualchidun jenfri chei dal Vieri Testament dai cristians: lôr a àn tignût bon dome i libris che a son scrits par intîr par ebraic; par chest ta chel cristian (catolic) a son libris - come par esempli "Judite", in part tramandât par grec - che tal ebraic a no son.

I valôrs dal Ebraisim a son in part i fondaments di altris religjons: par chest il Cristianisim (e no dome par il Vieri Testament) al è in part leât ai Ebreus; e a àn similitudinis cui Ebreus altris religjons, come l'Islam e il Samaritanisim.

Ebraisim, Islam e Cristianisim a son lis trê grandis religjons monoteistichis.

Origjin cambie

A diference di altris religjons e civiltâts antighis, l'ebraisim a si fonde su la storie e no su la mitologjie.

La sô origjin e je di cirche di 4000 agns indaûr.

Il popul ebraic al ven da un antîc ramaç de semence semitiche. Il primarûl Abram al emigrà da Ur de Cjaldee, al pais di Canan prometût dal Idiu.

Dopo di lui al fo Jacop e i soi 12 fiis che a formarin lis 12 tribûs, une di chestis a fo che di Jude, di achì il non Judeus.

A seguirin lis liendis di Moisès, dai svariâts predis e re come Saul, Davide, Salomon e atris.

Intal IV secul p.d.C. la comunitât ebraiche, sogjete a continuis cambiaments, e fo somerzude dal continui vignî indenant de culture eleniche. A subirin intal I secul d.C. la dominazion dai romans.

Cu la distruzion di Jerusalem e dal sô templi templi intal 70 d.C. e finì la adorazion al templi e di li indenant l'ebraisim a si spandè in ogni ambient culturâl.

Fiestis e Usancis cambie

Le adorazion ebraiche a comprent diviersis fiestis anuâls e svariadis usancis.

Fiestis:

Shabbat    fieste de sabide
Yom Kippur fieste dal dî di espiazion
Sukkot     fieste des staipis
Hannukkat  fieste de dedicazion
Purim      fieste de sorte
Pesach     la Pasche ebraiche


Ciertis usancis:

Circoncision praticade cuant che i mascjos a àn vot dîs
Bar mitzvah  cuant che i fruts a razunzin le maturitât
Mezuzah      une strisse di pergamene dulà che son scrits tocs di Deuteronomi
Yarmulke     calote pai mascjos che si metin sie dentri che fûr de sinagoghe

Dotrine cambie

L'ebraisim e je une religjon monoteiste, che e sosten che l'Idiu al interven inte storie umane, specialmentri in relazion ai ebreus; i ebreus a crodin intun Idiu unic, e che l'om al à une anime imortâl.

A insegnin che il non dal Idiu, pûr esistint in forme scrite, al è masse sacri par jessi pronunciât. Fra i lôr scrits sacris, che lôr a crodin che a sedin stâts scrits sot nivei di ispirazion diviers e di ribe jù, partant ju metin in chest ordin:

  1. Torah i cinc libris di Moisès o Pentateuc
  2. Nevi'im i Profetis
  3. Kethuvim i Scrits o oparis poetichis

A àn po dopo un pilastri centrâl, il Talmud, che al è il coment scrit cun spiegazions de Leç. Al è dividût in dôs parts principâls: Mishnah e Gemara

I ebreus a no ricognossin Jesus come Messie, tant al è che lu spietin ancjemò.

Viôt ancje cambie

Leams cambie